Kαι ανήκει στην καλύτερη ποιότητα σαφράν, στον κόσμο. Το χρυσάφι της ελληνικής γης, όπως συχνά αποκαλείται, έχει την ιδιαιτερότητα να  μην αναπαράγεται όπως τα υπόλοιπα είδη, καθώς δεν έχει σπόρους. Η διαιώνιση του προκύπτει μέσω της διάσπασης των βολβών του. Με λίγα λόγια, ο βολβός παράγει καινούριο βολβό, ο οποίος δίνει νέα φυτά. Συγκαταλέγεται στα  πολυτιμότερα μπαχαρικά των αρχαίων πολιτισμών αλλά και των συγχρόνων, για το χρώμα, το άρωμα, τις φαρμακευτικές και αφροδισιακές του ιδιότητες.

Δεν είναι τυχαίο το γεγονός, ότι ο Όμηρος, το αναφέρει στα κείμενά του, η Κλεοπάτρα το χρησιμοποιούσε στα καλλυντικά της, ενώ το συναντάμε ακόμη και στην Παλαιά Διαθήκη.

Επιστημονική ονομασία: Crocus sativus

Καλλιέργεια

Για να αναπτυχθεί ο κρόκος Κοζάνης απαιτούνται ακραίες καιρικές συνθήκες. Ξηρό και ζεστό κλίμα το καλοκαίρι, κρύο το χειμώνα. Το έδαφος πρέπει να είναι επίπεδο, ξηρό και να απομακρύνει το νερό άμεσα, ώστε να μην σαπίζουν οι βολβοί. Η φύτευση του γίνεται τους καλοκαιρινούς μήνες, Ιούνιο και Ιούλιο. Οι βολβοί, τοποθετούνται σε αυλάκια βάθους 20 εκατοστών, με την απόσταση ανάμεσα τους να είναι δέκα εκατοστά. Η συλλογή του φυτού, γίνεται τέλος  Οκτώβρη. Το λουλούδι πρέπει να μαζεύεται νωρίς το πρωί, καθώς μαραίνεται και χάνει το άρωμα και τις ιδιότητες του πολύ γρήγορα.

Για να διατηρηθούν τα στίγματα για μεγάλο χρονικό διάστημα θα πρέπει να αποξηρανθούν, κάτι που κάνει τον κρόκο να χάνει το 75% του βάρους του και το χρώμα του να μεταβάλλεται σε κόκκινο. Για να παραχθεί 1 κιλό κρόκου χρειάζονται 8.500 λουλούδια. Το τελικό προϊόν που προκύπτει είναι μόλις 200 γραμμάρια αποξηραμένων στιγμάτων και κοστίζει μέχρι και 2.000 ευρώ το κιλό. Για να διατηρηθούν και να μην χάσουν τα χαρακτηριστικά τους, χρειάζονται προστασία από το ηλιακό φως,  τη ζέστη και την υγρασία. Η μοναδική περιοχή στην Ελλάδα που καλλιεργείται το συγκεκριμένο φυτό εδώ και δεκαετίες , είναι η Κοζάνη.

Ο κρόκος στην αρχαιότητα

Σύμφωνα με τη μυθολογία, ο όρος "κρόκος", προκύπτει από τον θεό Ερμή, ο οποίος, καθώς εξασκούνταν στη δισκοβολία, τραυμάτισε θανάσιμα, χωρίς να το θέλει, τον θνητό φίλο του, Κρόκο. Ο Ερμής, μην μπορώντας να αντέξει την απώλεια του φίλου του, αποφάσισε να του χαρίσει την αθανασία, μεταμορφώνοντας το άψυχο κορμί του σ' ένα πανέμορφο μοβ λουλούδι και το αίμα του κρόκου, σε τρία κόκκινα στίγματα στην καρδιά του λουλουδιού. Από εκείνη τη στιγμή απέκτησε την συγκεκριμένη ονομασία. Πρόκειται για λουλούδι με ιδιαίτερα χαρακτηριστικά και χρησιμοποιείται εκατοντάδες χρόνια ως φάρμακο, άρτυμα και βαφικό υλικό.

α) Σαν βαφικό υλικό

Τά δέ βαπτόμενα πάντα τάς χρόας ἀπό τῶν βαπτόντων λαμβάνει. […] καί ὅλως ὅσα χρόας ἰδίας ἔχει. ἀεί γάρ ἀπό πάντων αὐτῶν, ἅμα τῷ τε ὑγρῷ καί θερμῷ τῶν χρωμάτων συνεισιόντων εἰς τούς τῶν βαπτομένων πόρους, ὅταν ἀποξηρανθῇ, τάς ἀπ’ ἐκείνων χρόας λαμβάνει.. Αριστοτέλης, Περί Χρωμάτων.

Τα στίγματα του λουλουδιού χρησιμοποιούνταν στην αρχαιότητα ως βασικό στοιχείο ζωγραφικής σε αγγεία και τοιχογραφίες.  Τοιχογραφίες της Μινωικής εποχής  μαρτυρούν την μεγάλη και συχνή χρήση του. Ιδιαίτερα δημοφιλής είναι η τοιχογραφία των ανακτόρων της Κνωσού, το 2.000 π.Χ., με τον γαλάζιο κροκοσυλλέκτη πίθηκο, αλλά και η τοιχογραφία της Σαντορίνης "Κροκοσυλλέκτριες'', του 16ου αιώνα π.Χ. Οι συγκεκριμένες τοιχογραφίες δείχνουν πόσο πολύτιμος υπήρξε ο κρόκος Κοζάνης στην αρχαιότητα και πόσο σημαντικό ρόλο  είχε στην καθημερινότητα των ανθρώπων.

β) Σαν θεραπευτικό μέσο

Σύμφωνα με αναφορές σε πάπυρο, η πρώτη καλλιέργεια κρόκου, ως  ιατρικό παρασκεύασμα, εκτιμάται χρονικά γύρω στο 2300 π.Χ.

Ρωμαίοι και Αιγύπτιοι τον έκαιγαν σαν θυμίαμα στους θεούς, κάτι που έχει συνεχιστεί σε Ινδία και Κίνα μέχρι και σήμερα. Για τους Χριστιανούς είναι ένα από τα εξήντα υλικά που χρησιμοποιούν για να φτιάξουν Ιερό Μύρο, ενώ οι αρχαίοι Έλληνες το χρησιμοποιούσαν για να αντιμετωπίσουν την αϋπνία και τη μέθη, καθώς επίσης ως άρωμα και ως αφροδισιακό. Οι Άραβες εφάρμοζαν τον κρόκο σαν αναισθητικό και ήταν αυτοί που τον εισήγαγαν στην Ισπανία τον 10ο αιώνα. Ο Μέγας Αλέξανδρος δε, χρησιμοποιούσε σαφράν, για να καταπραΰνει τις πληγές μετά την μάχη.

Γραπτές αναφορές από την εποχή του Ιπποκράτη, δηλώνουν πως το σαφράν, υπήρξε θεραπευτικό μέσο για τουλάχιστον 90 ασθένειες και ήταν όπλο για την καταπολέμηση της πανώλης . Εφαρμοζόταν στον βήχα, τα κρυολογήματα, τους πόνους του στομάχου, την αιμορραγία της μήτρας, την οστρακιά, τον μετεωρισμό και τα προβλήματα της καρδιάς. Παρ' όλες τις αναφορές, υπήρξε δυσπιστία ως προς την αποτελεσματικότητα του μπαχαρικού στην υγεία. Σύγχρονες μελέτες όμως, έρχονται να επιβεβαιώσουν την ευεργετική του δράση.

Ο ελληνικός κρόκος Κοζάνης

Εμφανίζεται με πολλές και ποικίλες χρησιμότητες. Χρησιμοποιείται στην φαρμακευτική, ζαχαροπλαστική, μαγειρική, τυροκομία, μακαρονοποιία, ποτοποιία ακόμα δε και στην ζωγραφική. Οι πιο σημαντικές φαρμακευτικές ουσίες του, είναι η πικροκροκίνη και η κροκίνη. Ωστόσο περιέχει και άλλα σημαντικά συστατικά όπως λυκοπίνη, ζεαξανθίνη, α-β και γ καρωτίνιο, σίδηρο, κάλιο, μαγνήσιο, βιταμίνη C και βιταμίνη 12.  Είναι γνωστά από την επιστημονική κοινότητα τα αντιγηραντικά, αντιοξειδωτικά και αντικαρκινικά γνωρίσματα του. Σύμφωνα με έρευνα του εργαστηρίου Γενικής Χημείας του Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών, σε συνεργασία με το γαλλικό Laboratoire de Spectroscopie Biomoléculaire, U.F.R de Pharmacie, οι κροκίνες του κρόκου, είναι ιδιαίτερα υδατοδιαλυτά καροτενοειδή, τα οποία έχουν την ικανότητα να αναστείλουν τον πολλαπλασιασμό των λευχαιμικών κυττάρων. Εκτός των άλλων έχει διαπιστωθεί πως ο κρόκος Κοζάνης δρα ενάντια στον καρκίνο του μαστού, του αδενοκαρκινώματος του εντέρου και του νευροβλαστώματος.

Οι θεραπευτικές δράσεις

• Έχει αντικαταθλιπτικές, αντιοξειδωτικές και αντικαρκινικές ιδιότητες
• Βελτιώνει το δέρμα από ακμή
• Ανακουφίζει τους πόνους του στομάχου και των νεφρών
• Μειώνει τις γαστραλγίες, τους νευρικούς κολικούς, τους σπασμούς και τον κοκκύτη
• Διεγείρει την όρεξη
• Βοηθά στην πέψη
• Ενδυναμώνει την λειτουργία του εγκεφάλου και ενισχύει την μνήμη
• Μειώνει τα επίπεδα της χοληστερίνης
• Έχει αντιθρομβωτική δράση
• Δρα ευεργετικά σε ασθενείς με άνοια ή Αλτσχάιμερ
• Καταπραΰνει τις πεπτικές διαταραχές, το προεμμηνορρυσιακό σύνδρομο, τη ναυτία και τις ενοχλήσεις στην οδοντοφυΐα
• Επιβράδυνει την εκφύλιση της ωχράς κηλίδας .
• Βοηθά στην απώλεια βάρους
• Καταπολεμά το άγχος
• Καταπολέμα ασθένειες του αναπνευστικού συστήματος

Πως χρησιμοποιείται ο κρόκος Κοζάνης

Μπορείτε είτε να τον πιείτε, είτε να τον χρησιμοποιήσετε ως μπαχαρικό. Πρέπει να δείξετε προσοχή στο χρώμα του (βαθύ κόκκινο) και στο άρωμα του (έντονο). Στην μαγειρική δίνει πικάντικη γεύση, κίτρινο χρώμα και ιδιαίτερο άρωμα. Η ποσότητα πρέπει να είναι μικρή, έτσι ώστε να μην πικρίσει το φαγητό και πρέπει να χρησιμοποιηθεί, αφού πρώτα διαλυθεί σε νερό. Η διαδικασία έχει ως εξής: Μουλιάζετε τα στίγματα σε ένα φλιτζάνι για μια ώρα πριν το ρίξετε στο φαγητό. Έχετε την δυνατότητα ή να το ρίξετε στην κατσαρόλα μαζί με το νερό ή να το στραγγίσετε και να το προσθέσετε μετά. Σε περίπτωση που θέλετε να καταναλώσετε τον κρόκο ως ρόφημα, να ξέρετε πως 10-12 στίγματα  σε ένα φλιτζάνι, είναι αρκετά.