Τι είναι αυτό που κάνει το Σμάρι ξεχωριστό;

Η γράφουσα Ελένη Βιτσαξάκη, λόγω εντοπιότητας, γνωρίζει ότι, πέρα από τη γραφικότητα του χωριού και το ιδιαίτερο χρώμα του, που οφείλεται στα προσεκτικά ανακαινισμένα παραδοσιακά πετρόκτιστα σπίτια του, το Σμάρι έχει μια συγκεκριμένη, ιδιαίτερη ταυτότητα σε σχέση με τα υπόλοιπα χωριά της περιοχής: τους στρατηλάτες (πλανόδιους δηλαδή) εμπόρους λαδιού και τοπικούς κατεργαστές δερμάτων κατσικιών (chevreaux), οι οποίοι επέκτειναν επιτυχώς τις δραστηριότητές τους στο εξαγωγικό εμπόριο στη Δυτική και την Ανατολική Ευρώπη, με έδρα το Ηράκλειο.

Η συγκεκριμένη οικονομική παραγωγική δραστηριότητα των Σμαριανών - της εμπορίας ελαιολάδου, της κατεργασίας ντόπιων δερμάτων και δευτερευόντως της τυροκομίας - αναπτύχθηκε και μεθοδεύτηκε ήδη από τους Ενετούς. Αυτό υποδεικνύει η διοικητική και στρατιωτική οργάνωση της περιοχής από τον F. Bassilicata στην ομώνυμη αναφορά του προς τον Ενετό αρχιναύαρχο το 1630.

Το λάδι, τα δέρματα, το τυρί και το παξιμάδι της περιοχής, μέσω του οργανωμένου δικτύου εμπορίας και πληροφοριών των Ενετών, προωθούνταν στη “μακρά διάρκεια” και δημιουργούνταν οικονομικές δραστηριότητες, ανάπτυξη και, εντέλει, πολιτισμός. Αυτή την υπόθεση εργασίας μού ζήτησε να παρουσιάσω η υπεύθυνη της ομάδας, κ. Καργάκη, και να οργανώσω τα της επίσκεψής μας στο Σμάρι.

Τα επαγγέλματα του Σμαρίου που «χάθηκαν»

Η Μαρία Μηλαθιανάκη, γραμματέας του Συλλόγου, αποδέχτηκε με ζεστασιά και ενθουσιασμό την πρότασή μας για την κυριακάτικη επίσκεψη στο Σμάρι. Η ίδια και τα μέλη του Πολιτιστικού Συλλόγου μεθόδευσαν με πρωτοφανή ζήλο τη φιλοξενία και την ξενάγησή μας στο χωριό τους. Συμπαρέσυραν δε και τους υπόλοιπους κατοίκους του χωριού σ’ αυτό. Έτσι, την Κυριακή η μία ευχάριστη έκπληξη διαδεχόταν την άλλη.

Ξεκινήσαμε τον περίπατό μας από την όμορφη, κεντρική πλατεία του χωριού ανεβαίνοντας τα πεντακάθαρα πετρόκτιστα καλντερίμια με τις φρεσκοασβεστωμένες προσόψεις των σπιτιών, που έλαμπαν στο πρωινό φως: άλλα εγκαταλελειμμένα κι άλλα ανακαινισμένα με τριανταφυλλιές, αμπαρόριζα και δίκταμο στις αυλές τους. Οδεύαμε προς την αίθουσα της εκκλησίας του Αϊ Γιάννη, το πανέμορφο πετρόκτιστο αλλοτινό δημοτικό σχολείο. Εκεί, δίπλα στον πανέμορφο αυτό ναό που δεσπόζει στην περιοχή, μας υποδέχτηκε ο πρόεδρος της Κοινότητας και οι ντόπιοι. Ο πρώην δάσκαλος της περιοχής μάς παρουσίασε τη ζωή του χωριού κατά τη Μινωική Εποχή και μας μίλησε για τα ευρήματα των ανασκαφών στην κορφή του Προφήτη Ηλία και για το μεγάλο πανηγύρι που οργανώνεται στη χάρη του τα καλοκαίρια.

Ένας άλλος ντόπιος, ο κ. Τσιριγωτάκης, συμπαρέσυρε όλους μας στον ενθουσιασμό του όταν ξεκίνησε να μας μιλά για τους προγόνους του Σμαριανούς εμπόρους “φετσόλαδου”, λαδεμπόρους και δερματεμπόρους και τις εύρωστες επιχειρήσεις τους στο Ηράκλειο. Απαρίθμησε πάμπολλους Ηρακλειώτες εμπόρους, λαδέμπορους και δερματέμπορους, εξαγωγείς στην Ευρώπη κατά τη δεκαετία του ’70, ανάμεσα σ’ αυτούς και τον πατέρα μου.

Αφού μας φίλεψαν καλούδια και καφέ, μας οδήγησαν σε μια μικρότερη, πιο ταπεινή εκκλησία του χωριού, με σπάνιο ξυλόγλυπτο τέμπλο και μακραίωνη ιστορία. Από ’κει ο ιερέας του χωριού μάς οδήγησε στον παραδοσιακό ξενώνα, όπου φιλοξενούνται επισκέπτες του χωριού - απέριττο, λιτό κτίριο, με κόσμημα τη βιβλιοθήκη Χρονάκη.

Νόστιμες λιχουδιές, γέλια και κουβέντες

Καθ’ οδόν, ανηφορίζοντας προς την παραδοσιακή ταβέρνα της Μαρίνας, οι εκπλήξεις διαδεχόταν η μία την άλλη: Φιλόξενοι και μερακλήδες, οι Σμαριανοί άνοιγαν τις πόρτες των καφενείων και των παραδοσιακών τους σπιτιών, έδειχναν ό,τι είχαν διατηρήσει από τους παππούδες τους - τη στάμνα με το σταμνοστάτη, το υνί, τις πατανίες, κ.λπ. - και μας φίλευαν τσικουδιές και μεζέδες. Σφιχτοτυλιγμένα ντολμαδάκια, συκώτι τηγανητό, κολοκυθοκεφτέδες... Και γέλια... και κουβέντες. Συμπόσιο. Γιορτή. Άλλος ένας στόχος της Ομάδας έχει κατακτηθεί.

neakriti.gr